تاریخچه گلیم:
انسان از زمان های کهن از پوست حیواناتی که شکار می کرد، به منظور پوشش و محافظ بدن در مقابل تغییرات جوّی و نیز به عنوان زیرانداز استفاده می کرد و به تدریج با رواج دامداری و ریسیدن پشم، بافتن در میان قبایل ابتدایی رواج یافت و جزء اولین هنرهای صنایع قبیله ای به شمار آمد. هرچند به روشنی مشخص نیست نخستین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله ای بافت پارچه های اولیه که همزمان با شروع بافت گلیم بوده صورت گرفته، اما بر اساس کاوش های باستانی شناسی شواهدی از بافندگی در میان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار به دست آمده، با همه ارزیابی ها نمی توان تاریخ دقیق برای پیدایش گلیم به دست آورد.
قدیمی‌ترین فرشی که کشف شده به نام پازیریک متعلق به 500-350 سال قبل از میلاد می باشد گلیم بافی مقدمه ای برای بافت فرش بوده است. تاریخ آغاز قالی بافی را به 2000-1500 سال قبل از میلاد تخمین زده اند. می توان گفت تاریخ آغاز گلیم بافی حدود 3000 تا 5000 سال قبل از میلاد است.
گلیم و گلیم مانندها
وَرنی:
از گلیم ها معروف استان اردبیل و آذربایجان شرقی که عشایر ارسباران عمده‌ترین تولیدکنندگان این نوع گلیم هستند. نقوش این گلیم بیشتر از نقوش هندسی و حیوانات و نقش مایه های هندسی پوشیده شده است.
شیرَکی پیچ:
ظاهری شبیه قالی دارد و مانند قالی با گره بافته می شود، بافندگان کرمانی بیشتر از این نوع بافت استفاده می کنند.
جاجیم:
تفاوت اساسی بین جاجیم و سایر انواع گلیم، رنگی بودن تارهای آن است
گبه:
زیرانداز یا فرشی است تمام پشمی، ذهنی بافت با پُرزهای بلند که به طور عمده توسط عشایر و روستاییان استان های فارس، بوشهر، کهکیلویه و بویراحمد و خوزستان بافته می شود و بر دو نوع خود رنگ و رنگی است
گلیمچه:
نوعی گلیم است که در بیجار و اطراف سنندج تهیه می شود. تفاوت آن با گلیم ساده معمولی، کوچک بودن آن است و نقوش آن نیز متنوع تر از گلیم است.
زیلو:
نوعی زیر انداز تابستانی است که ظاهری زمخت دارد و از نظر تنوع رنگ و نقش نیز به هیچ وجه قابل مقایسه با دیگر انواع گلیم نیست. مواد اولیه زیلو از پنبه تابیده شده 6 تا 8 لا است
پلاس :
شبیه گلیم درشت بافت است و در یزد تولید می شود. اندازه آن 5/2 در 5/3 متر و جنس آن پنبه ای است
مَسنَد :
نوعی گلیم کوچک در اندازه 1 در 5/1 متر است و در نمین استان اردبیل تولید می شود. دارای طرح های محلی است و از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است.
چیق:
برای دیوار چادر بکار می رود و از نقوش گلیم در بافت آن استفاده می شود
کوچمه:
نوعی زیر انداز نمدی است که به رنگ سفید یا خاکستری است که برای پوشاندن دیوار و چادرها از آن استفاده می شود.
مَفرَش:
برای بستن اثاث منزل و رختخواب در مسافرت استفاده می شود و در حال حاضر ایلات عشایر از آن استفاده می کنند.
جُل:
در جل نقوش بصورت سوزن دوزی است که پس از اتمام بافت زمینه ساده، بر روی آن دوخته می شود.این نوع بافت‌ها از یک طرف قابل استفاده هستند و برای پوشاندن چهارپایان باربر بخصوص اسب استفاده می شود.
گلیم چاکدار:
بافت چاکدار یا پلکانی متداول ترین شیوه بافندگی است که تا حدود 20 سال یگانه شاخص گلیم ها بوده است. در این نوع بافت چهار گوشه ها و قطعات بجای نوارهای افقی ساده بافته می شود. یک رنگ پود در آخرین تار بافته می شود و پود رنگ دیگر از تارهای مجاور آغاز می شود. بدیهی است که شکاف ایجاد شده نباید طولانی باشد زیرا ساختار بافت سست می شود.
عوامل ایجاد نقوش گلیم:
عوامل جغرافیایی و طبیعت سرزمین ایران در بوجود آمدن نقوش مختلف نقش بسزایی دارند و بخشی از نقوش که در گلیم‌بافی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد تداوم نقوش اساطیری است که ریشه از روزگارانی بسیار دور دارد.وجود نگاره ها و طرح هایی از قبیل ترنج و درخت، لاله باز، لاله بسته، برگ مو هر کدام نشانه ای از خواست باطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیط زیستشان است.
حاشیه لوزی نشانه ای از حرکت آب در یک جوی باریک یا داخل حوضچه است. وجود نقش گل خورشیدی حکایت از برکت خورشید و زایندگی خاک دارد که نزد بافندگان روستایی بسیار قابل احترام است. نقش بته جقه یا بوته ترمه که حالت درخت سرو خمیده را دارد در عین حال سمبل نجات و زندگی و به دلیل سربلندی و استقامت سرو یکی از نمادهای زندگی است. بطور کلی نقوش گلیم بافی بستگی به عوامل جغرافیایی و ذوق و سلیقه بافندگان و فرهنگ هر منطقه دارد که با توجه به اقلیم های مختلف بسیار متفاوت هستند.
مواد اولیه مورد استفاده در گلیم:
چله پشمی - چله پنبه ای - نخ قالی - در تابلو های گلیم و فرش از نخ مرینوس استفاده می شود.
